Հեղուկներում և գազերում մարմինը դուրս հրող ուժը

Ա ռօր յա յից ձեզ հայտ նի է, որ ո րոշ մար մին ներ լողում են ջրի մա կեր ևույ թին, ի սկ մյուս նե րը սուզ վում են ջրի մեջ։ Փոր ձե՛ք ջրի մեջ ը նկղ մել թե նի սի գն դա կը կամ խցա նի կտո րը։ Դուք կզ գաք ջրի դի մադ րու թյու նը։ Ե րբ ձեռ քը հե ռաց նենք, այդ մար մին նե րը դուրս կգան ջրի մա կեր ևույթ։ Դա վկա յում է, որ ջրում ը նկղմ ված մարմ ի վրա ազ դում է ի նչ–որ ո ւժ, ո րը նրան դուրս է հրում ջրից։ Մար մին նե րի լո ղա լու պայ ման նե րը ու սում ա սի րել է հույն գիտ նա կան Ար քի մե դը, ո րն ապ րել է Ք. ա. III դա րում։ Նա ա ռա ջինն է հաշ վել հե ղու կի մեջ ը նկղմված մարմ ի վրա ազ դող ու ժի մե ծու թյու նը։ Այդ պատճա ռով հե ղուկ նե րում և գա զե րում մարմ ի դուրս հրող ու ժը կոչ վում է ար քի մեդ յան ո ւժ։ Ջրի կամ այլ հե ղու կի մեջ ը նկղմ ված մարմ ի վրա ազ դող ար քի մեդ յան ուժն ո ւղղ ված է դե պի վեր՝ ծան րու թյան ու ժի հա կա ռակ ո ւղ ղու թյամբ։ Այդ ու ժը կա րե լի է չա փել։ Մար մի նը կախենք ու ժա չա փից և ո րոշ ենք օ դում նրա վրա ազ դող ծան րու թյան ու ժը։ Ե թե մար մի նն ը նկղ մենք ջրի մեջ, կն կա տենք զս պա նա կի կար ճա ցու մը։ Դա նշա նա կում է, որ ջրի մեջ ը նկղմ ված մար մինն ու նի ա վե լի փոքր կշիռ, քան օ դում:
Այս պի սով՝ ու ժա չա փով ո րոշ ե լով մարմ ի կշի ռը օ դում և հե ղու կում՝ դրանց ար ժեք նե րի տար բե րությամբ ո րոշ ում ե նք հե ղու կի մեջ ը նկղմ ված մարմի նը դուրս հրող ու ժի մե ծու թյու նը։ Պար զենք, թե ին չից է կախ ված ար քի մե դյան ու ժի մե ծու թյու նը: Ու ժա չա փից կախ ված մար մի նը հա ջորդա բար ընկղմենք տար բեր հե ղուկ նե րի մեջ (կե րո սին, բու սա յուղ, ա ղա ջուր և այլն)։ Այդ փոր ձե րից եզ րակաց նում ե նք, որ ար քի մեդ յան ու ժի մե ծու թյու նը կախված է հե ղու կի խտու թյու նից։ Որ քան մեծ է հե ղու կի խտու թյու նը, այն քան մեծ է նրա մեջ ը նկղմ ված մարմ
47
Մարմինների շարժումը և փոխազդեցությունը
նի դուրս հրող ու ժը։ Օգտ վե լով նույն զանգ վածն ու նե ցող, բայց տար բեր ծա վալ նե րով մար մին նե րից՝ կհա մոզ վենք, որ որ քան մեծ է հե ղու կի մեջ ը նկղմ ված մարմ ի ծա վա լը, այնքան մեծ է դուրս հրող ու ժը։ Իսկ ե ՞րբ են մար մին նե րը լո ղում հե ղու կի մա կերևույթի վրա։ Այդ հար ցին նույն պես կա րե լի է պա տաս խանել փոր ձով։ Փայ տե չոր սուն նա խա պես կշ ռենք օ դում և գցենք ջր թափ ա նո թի մեջ։ Փայ տը ո րոշ չա փով սուզ վում է ջրի մեջ և ար տամ ղում իր ը նկղմ ված մա սի ծա վա լի չա փով ջուր։ Կշ ռե լով ա նո թից թափ ված ջու րը՝ կհա մոզ վենք, որ ջրի կշի ռը հա վա սար է չոր սու ի կշ ռին։ Փոր ձեր կատա րե լով այլ հե ղուկ նե րով՝ մենք հան գում ե նք կար ևոր եզ րա կա ցու թյան. hե ղու կի մեջ ը նկղմ ված մարմ ի վրա ազ դող դուրս հրող ու ժը հա վա սար է մարմ ի ար տամղած հե ղու կի կշ ռին: Մար մի նը ա զատ լո ղում է հե ղու կի մեջ այն դեպ քում, ե րբ նրա ար տամ ղած հե ղու կի կշի ռը հա վա սար է մարմ ի կշ ռին։ Հե ղու կի մեջ ը նկղ մե լով տար բեր մար մին նե ր՝ կա րող ե նք հայտ նա բե րել հետ ևյալ օ րի նա չա փու թյուն ներ ը. 1. Ե թե մարմ ի նյու թի խտու թյու նը մեծ է հե ղու կի խտու թյու նից, ա պա մար մի նը սուզ վում է։ 2. Ե թե մարմ ի նյու թի խտու թյու նը փոքր է հե ղուկի խտու թյու նից, ա պա մար մի նը լո ղում է հե ղու կի մակեր ևույ թին։ 3. Ե թե մարմ ի նյու թի խտու թյու նը հա վա սար է հեղու կի խտու թյա նը, ա պա մար մի նը մում է հա վա սա րակշ ռու թյան մեջ հե ղու կի ցան կա ցած տե ղում։ Գա զե րն ի րենց հատ կու թյուն նե րով նման են հեղուկ նե րին։ Այդ պատ ճա ռով գա զե րում մար մին նե րի վրա նույն պես ազ դում է ար տամ ղող ո ւժ։ Դուք կա րող եք դա դի տել՝ օ դում օ ճա ռի պղպ ջակ ներ ա ռա ջաց նելով։ Ար քի մեդ յան ու ժի ազ դե ցու թյամբ վեր են բարձրա նում օ դից թեթև գա զե րով լց ված փու չիկ նե րը և օ դա պա րիկ նե րը։